Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!Ο εκ Πατρών ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας Γεώργιος Χρούσος μίλησε στην «Κ» εξηγώντας τι οδηγεί τους εφήβους στις διαδικτυακές προκλήσεις και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς, πριν είναι αργά
(απόσπασμα από την “Κ” – Μαρίνα Καρπόζηλου)
Το 2017, όταν τρεις ανήλικες μαθήτριες στην Ελλάδα εντοπίστηκαν με αυτοτραυματισμούς, ακολουθώντας τις «δοκιμασίες» της διαβόητης «Blue Whale Challenge», η ελληνική κοινωνία ήρθε για πρώτη φορά αντιμέτωπη με τη σκοτεινή πλευρά των διαδικτυακών προκλήσεων. Οι προκλήσεις αυτές, γνωστές διεθνώς ως online challenges, είναι οργανωμένα «παιχνίδια» ή viral δοκιμασίες που διακινούνται στα social media και ζητούν από παιδιά και εφήβους να εκτελέσουν πράξεις που κυμαίνονται από φαινομενικά αθώες έως εξαιρετικά επικίνδυνες –όπως να προκαλέσουν στον εαυτό τους ασφυξία, να κάνουν άλματα, να αυτοτραυματιστούν ή ακόμη και να καταναλώσουν ουσίες.
Το κίνητρο είναι σχεδόν πάντα το ίδιο: αναγνώριση από συνομηλίκους, προβολή, ή ένταξη στην ομάδα. Νέα challenges αναδύονται, ιδίως μέσω του TikTok, μερικά φαινομενικά αθώα, άλλα εξαιρετικά επικίνδυνα. Ορισμένα πρόσφατα περιστατικά σε σχολεία της Ρόδου, της Θεσσαλονίκης και πριν από λίγες μέρες σε σχολείο της Αχαΐας, με λιποθυμίες, σοβαρούς τραυματισμούς και νοσηλείες, έχουν εγείρει ερωτήματα: πώς φτάνουν οι έφηβοι σε τέτοιες πράξεις; Τι ρόλο παίζει το ψηφιακό περιβάλλον και –το πιο κρίσιμο– τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιιδά τους;
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Ο Γεώργιος Π. Χρούσος, ακαδημαϊκός – ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, πρόεδρος του Ινστιτούτου Παστέρ και επικεφαλής της Εδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, έχει ασχοληθεί επί δεκαετίες με τη συμπεριφορά και την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων. Και σε αυτές τις νέες απειλές, βλέπει ένα παλιό πρόβλημα με σύγχρονο πρόσωπο: την έλλειψη καθαρής επικοινωνίας. «Το πρώτο που πρέπει να κάνουν οι γονείς των εφήβων είναι να τους μιλήσουν με ειλικρίνεια, ακριβώς σαν να μιλούν σε ενήλικες. Να τους εξηγήσουν τι πραγματικά μπορεί να συμβεί, ποιοι είναι οι κίνδυνοι», λέει στην «Κ». Οχι γενικά και αόριστα. Να τους πουν καθαρά, χωρίς φόβο ή υπεκφυγές, ότι μια “δοκιμασία” που φαίνεται αστεία ή ακίνδυνη μπορεί να οδηγήσει σε λιποθυμία, τραυματισμό, νοσηλεία — ή και σε κάτι χειρότερο. «Η αντίληψη υπάρχει, πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στα παιδιά μας. Μπορεί εκείνη τη στιγμή να δείξουν πως δεν μας ακούν, αλλά το μήνυμα περνάει. Το επεξεργάζονται αργότερα, σε δεύτερο χρόνο, ακόμη κι αν αρχικά το αρνηθούν».
Οι γονείς πρέπει να πουν καθαρά στα παιδιά τους, χωρίς φόβο ή υπεκφυγές, ότι μια “δοκιμασία” που φαίνεται αστεία ή ακίνδυνη μπορεί να οδηγήσει σε λιποθυμία, τραυματισμό, νοσηλεία — ή και σε κάτι χειρότερο.
Επιπλέον, όπως τονίζει, το πλαίσιο στην καθημερινότητα έχει τη σημασία του. «Πρώτα από όλα πρέπει να μπουν χρονικά όρια στις οθόνες», λέει ο Γεώργιος Χρούσος, και δίνει ένα παράδειγμα από όταν τα δικά του παιδιά ήταν ακόμα μικρά: «Ως πατέρας, τις καθημερινές στο δικό μου το σπίτι η τηλεόραση ήταν κλειστή. Και οι κόρες μου σήμερα ακολουθούν την ίδια λογική με τα δικά τους παιδιά, βάζοντας όρια στη χρήση του διαδικτύου». Ο ίδιος ωστόσο θέτει και μια ακόμα παράμετρο: «Αυτό που έχει πραγματική αξία να κάνει ο γονέας είναι να βγαίνει με τα παιδιά του έξω, να τα προτρέπει να κάνουν δραστηριότητες», λέει. Οχι απαραίτητα κάτι οργανωμένο. Αρκεί να είναι κάτι που τους δίνει κίνηση, παρέα, ξεκούραση. Οπως εξηγεί ο κύριος Χρούσος, το ζητούμενο δεν είναι να γεμίσει το πρόγραμμά τους, αλλά να αδειάσει λίγο. «Η παγίδα είναι όταν οι δραστηριότητες μοιάζουν με φροντιστήριο. Οι σημερινοί έφηβοι πιέζονται πάρα πολύ να έχουν υψηλές αποδόσεις, να πάνε σε καλά σχολεία. Ολη αυτήν την πίεση την αντιλαμβάνονται. Είναι όμως ακόμα παιδιά και πρέπει να μπορούν να παίξουν, τα βοηθάει άλλωστε να αποσυμπιέσουν το άγχος τους».
Οταν η αναγνώριση μετριέται σε likes
Πίσω από τις ακραίες συμπεριφορές βρίσκεται συχνά κάτι απλό και διαχρονικό: η ανάγκη του «ανήκειν». «Το τελετουργικό αποδοχής από μια παρέα υπήρχε πάντα, ήδη από την αρχαιότητα. Ερχεται από την ιστορία μας», εξηγεί ο Γεώργιος Χρούσος. «Μπορεί τα challenges να είναι “ατομικά”, τα likes όμως έρχονται πάλι από την παρέα. Γι’ αυτό γίνονται όλα». Η πίεση να συμμετάσχεις δεν είναι θεωρητική. Στη Ρόδο, ένας 13χρονος τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι, όταν έπεσε στο έδαφος κατά τη διάρκεια του λεγόμενου “Superman Challenge”. Πρόκειται για ένα επικίνδυνο «παιχνίδι» στο οποίο οι συμμαθητές σηκώνουν στον αέρα ένα παιδί, το οποίο απλώνει τα χέρια σαν να πετάει, με την ελπίδα ότι θα τον πιάσουν πριν πέσει. Το παιδί διακομίστηκε διασωληνωμένο στην Αθήνα. Στην Αχαΐα, καταγράφηκε άλλο ένα περιστατικό σοβαρού τραυματισμού, επίσης στην αυλή σχολείου. Ενας 13χρονος έπεσε και χτύπησε στο κεφάλι, και σύμφωνα με αναφορές, το περιστατικό ενδέχεται να σχετίζεται με παρόμοια διαδικτυακή πρόκληση. Στη Θεσσαλονίκη, μια 13χρονη μαθήτρια λιποθύμησε μέσα στην τάξη, συμμετέχοντας στο “Blackout Challenge” — μια δοκιμασία που ζητά από τα παιδιά να κρατούν την αναπνοή τους μέχρι να χάσουν τις αισθήσεις τους. Το περιστατικό έληξε χωρίς σοβαρές συνέπειες, χάρη στην άμεση παρέμβαση των εκπαιδευτικών.
Οσο πιο επικίνδυνη ή εξωφρενική είναι η πρόκληση, τόσο περισσότερη προσοχή προσελκύει, διαστρεβλώνοντας ακόμη περισσότερο την αντίληψη των νέων για το τι είναι ασφαλές ή αποδεκτό.
«Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν επιβράβευση για ακραίο ή εντυπωσιακό περιεχόμενο. Τα likes, οι κοινοποιήσεις και οι προβολές λειτουργούν σαν άμεση ικανοποίηση, ενθαρρύνοντας τη μίμηση ή την υπερβολή των προκλήσεων για την απόκτηση αναγνώρισης από συνομηλίκους», σχολιάζει ο κύριος Χρούσος. Και όσο πιο υπερβολικό ή επικίνδυνο είναι το περιεχόμενο, τόσο μεγαλύτερη η απήχηση. «Οσο πιο επικίνδυνη ή εξωφρενική είναι η πρόκληση, τόσο περισσότερη προσοχή προσελκύει», τονίζει, «διαστρεβλώνοντας ακόμη περισσότερο την αντίληψη των νέων για το τι είναι ασφαλές ή αποδεκτό». Η λύση, όπως λέει, δεν είναι μία: «Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου απαιτεί εκπαίδευση και δεξιότητες, γονική καθοδήγηση και μεγαλύτερη υπευθυνότητα από τις ψηφιακές πλατφόρμες».
Η εφηβεία δεν είναι πάντα σε θέση να πει «όχι»
Η συμπεριφορά αυτή δεν προκύπτει μόνο από επιρροές, αλλά και από τον τρόπο που λειτουργεί, ή μάλλον δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, ο μηχανισμός σκέψης στην εφηβεία. Ο κύριος Χρούσος το εξηγεί απλά: «Τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που εμπεριέχονται στη συμμετοχή σε “προκλήσεις” του διαδικτύου, κυρίως λόγω του αναπτυξιακού τους σταδίου και της επιρροής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης». Ο εγκέφαλος των εφήβων, λέει, είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, ιδιαίτερα στα σημεία που σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων, τον έλεγχο των παρορμήσεων και την εκτίμηση των μακροπρόθεσμων συνεπειών. Μπορεί δηλαδή ένα παιδί να αντιλαμβάνεται πως κάτι είναι επικίνδυνο αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και σε θέση να σταματήσει.
Η πρόκληση δεν είναι μόνο για τα παιδιά. Είναι και για τους ενήλικες γύρω τους προκειμένου να σταθούν κοντά, να δώσουν χώρο για συζήτηση, να βάλουν όρια, αλλά και να προσφέρουν εναλλακτικές που έχουν νόημα.
«Συχνά επικεντρώνονται στην άμεση ευχαρίστηση, όπως η αποδοχή από συνομηλίκους ή η δημοσιότητα, και όχι στις πιθανές αρνητικές συνέπειες», λέει χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τον κύριο Χρούσο, η αδυναμία πρόβλεψης κινδύνου, η πίεση από τους συνομηλίκους και η δύναμη της εικόνας δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου η πρόκληση μοιάζει πάντα πιο ελκυστική από την πρόληψη. «Ο συνδυασμός της υπό ανάπτυξη εγκεφαλικής ωρίμανσης, της κοινωνικής πίεσης και της δύναμης της εικόνας δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου η παρόρμηση προηγείται της κρίσης — και η πρόκληση της πρόληψης». Η πρόκληση, ωστόσο, δεν είναι μόνο για τα παιδιά. Είναι και για τους ενήλικες γύρω τους προκειμένου να σταθούν κοντά, να δώσουν χώρο για συζήτηση, να βάλουν όρια, αλλά και να προσφέρουν εναλλακτικές που έχουν νόημα.Unmute
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
