Άρθρο του Δρ Δημήτριου Μεταλληνού: Φρειδερίκος-Δημήτριος Γκίλφορντ – Ένας Έλληνας Ευρωπαίος (1766-1827)

Διακόσια έτη συμπληρώνονται κατά το τρέχον έτος (2024) από την ίδρυση και έναρξη της λειτουργίας του Ιονίου Πανεπιστημίου («Ιόνιος Ακαδημία»). Προκαλεί, μάλιστα, εντύπωση το γεγονός ότι ελάχιστοι έχουν αξιοποιήσει ως «ερμηνευτικό εργαλείο» μελέτης του σχετικού ζητήματος, την ορθόδοξη ψυχοσύνθεση του ιδρυτού του εμβληματικού πανεπιστημίου Φρειδερίκου Νόρθ, 5ου Κόμητος τουΓκίλφορντ.

            Για το καθοριστικό γεγονός της ένταξης του Γκίλφορντ στην Ορθόδοξη Εκκλησία, παραδίδεται απότον Λαυρέντιο Βροκίνη ως μοναδικό αρχειακό τεκμήριο, το Πρακτικό της Βαπτίσεώς του (24 Ιανουαρίου 1791).Πολύτιμες,επίσης, μαρτυρίες προσφέρει οΓεώργιος Τυπάλδος-Ιακωβάτος (1813-1882), σπουδαστής στην Ιόνια Ακαδημία (1827-1837) καιγνωστός πολιτικός αργότερα. Στοέργο του «Ιστορία της Ιόνιας Ακαδημίας» υπογραμμίζει για τη βάπτιση τουΓκίλφορντ: «Τέτοια πράξη, αν δεν εγίνηκε μεόλην την ειλικρίνειαν της καρδιάς, μένει ανεξήγητη. Πώς ο Μιλόρδος έπραξε σερωμαίικον τόπο πράμα, τοοποίον δεν ήθελε καταδεχθή ναπράξῃέμπορος ρωμαίος μέσα στη Λόντρα;». Τέλος, με την ένταξη του Γκίλφορντ στην Ορθοδοξία ασχολήθηκε και ο Επίσκοπος Διοκλείας και καθηγητής της Ορθόδοξης Θεολογίας στην Οξφόρδη Κάλλιστος Ware.    

Θα μπορούσαμε να κωδικοποιήσουμε σε επτά σημεία την ορθόδοξη ψυχοσύνθεση και ταυτότητα του μεγάλου (Φιλ)΄Ελληνα και Ορθόδοξου Ευεργέτη.

α)         Υιός του Βρετανού Πρωθυπουργού Λόρδου North, ο οποίος υπηρέτησε στην ανώτατη αυτή πολιτική θέση σε μία κρίσιμη περίοδο (1770-1782) διεθνών ανακατατάξεων. Αν και γνήσιος ευγενής, δεν εμφορούνταν από τη φεουδαρχική νοοτροπία της κοινωνικής του τάξης, επιλέγοντας κατά την περίοδο της οικογενειακής του παντοδυναμίας, να βαπτιστεί και να μη περιοριστεί στο μυστήριο του Χρίσματος, για την εισδοχή του στην Ορθοδοξία.

β)         Είχε σχέση μετα Επτάνησα και ιδιαίτερα την Κέρκυρα, την οποία αγάπησε βαθιά, όπως και τους Κερκυραίους. Δεν υπήρξε απλώς φυσιολάτρης ή ένας ακόμη από τους πολλούς ευρωπαίους ή αμερικανούς αρχαιολάτρες, αρχαιολόγους, συλλέκτες και εμπόρους αρχαιοτήτων ή περιηγητές, αλλά αγάπησε τον Θεό Δημιουργό και το σπουδαιότερο δημιούργημά Του τον άνθρωπο, στα πρόσωπα των Κερκυραίων, Επτανησίων και Ελλήνων.

γ)         Διαβλέπει την πολιτική αλλαγή στα Ιόνια Νησιά κι από το έτος 1811 προετοιμάζει τη δημιουργία ελληνικού (άρα και ορθόδοξου) πανεπιστημίου, σε συνεργασία με τον Ιωάννη Καποδίστρια.Η Ορθόδοξη πίστη και ζωή θα αποτελέσουν την κοινή αγάπη, αλλά και το μυστικό σημείο συνάντησης των δύο επιφανών ανδρών. Μέσα δε από το πρίσμα αυτό θα μπορέσουν, κατά τη γνώμη μας, να ερμηνευθούν ορθά όλες οι ενέργειες και οι πράξεις του πολυκύμαντου βίου τους.Επί οκτώ έτη προετοιμάζει ο βρετανός Μαικήνας το πανεπιστήμιό του. Ο σχεδιασμός του διευκολύνεται από τη στιγμή που ορίζεται επίσημα «΄Αρχων της Παιδείας» του Ιονίου Κράτους.

δ)         Από την αρχή του εγχειρήματός του καταγράφονται αδιαφορία και αντιδράσεις στη δημιουργία του Ιδρύματος, όχι μόνο από τη βρετανική Αρμοστεία, αλλά κυρίως από ισχυρούς εντόπιους παράγοντες, που θεωρούσαν ότι η Ακαδημία θα καθιστούσε προσιτή την ανώτερη εκπαίδευση σε ευρύτερες κοινωνικές τάξεις, γεγονός που θα επηρέαζε το μονοπώλιο στην πανεπιστημιακή παιδεία στην Ιταλία,μια «παράδοση» που κληροδοτείτο στους γόνους των εύπορων ευγενών οικογενειών, στους οποίους – μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους – εκληροδοτούντο κι όλες οι δημόσιες ή ιδιωτικές θέσεις και αξιώματα. Οι επιφυλάξεις των Βρετανών αφορούσαν όχι μόνο στις μεγάλες δαπάνες που απαιτούσε η πλήρης λειτουργία του Ιδρύματος, αλλά και στο γεγονός πως το πανεπιστήμιο απευθυνόταν σ’ όλους τους ΄Ελληνες και όχι μόνο στους Επτανησίους.

ε)         Ιδρύει ως πρώτη σχολή τη (Ορθόδοξη) Θεολογική. Όχι μια Θρησκειολογική Σχολή, όπως είναι η σύγχρονη ακαδημαϊκή αντίληψη. Το πρόγραμμα της Θεολογικής Σχολής, στηριζόταν στο αντίστοιχο πρόγραμμα των ορθόδοξων κοινοβιακών μονών. Δεν «μετακενώνει» το πρόγραμμα σπουδών των «θεολογικών» λεγομένων σχολών της Δύσης. Ολόκληρη η Ορθόδοξη θεώρηση της λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής και ευρύτερα του Ιονίου Πανεπιστημίου του, ανακεφαλαιώνεται στην επιλογή των Τριών Ιεραρχών (Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου Θεολόγου και Ιωάννου Χρυσοστόμου), των σημαντικότερων Πατέρων και Διδασκάλων του Χριστιανισμού, ως Προστατών του Ιδρύματός του. Μια επιλογή, που υιοθετήθηκε αργότερα από το Ελληνικό Κράτος, με την καθιέρωση των Τριών Ιεραρχών ως Προστατών της Ελληνικής Παιδείας (εορτή της 30^ης Ιανουαρίου).

στ)       Παράλληλα με τη Θεολογική Σχολή, ιδρύει και λειτουργεί το«Ιεροσπουδαστήριο», το οποίο μετά το 1843 ταυτίζεται με τη Θεολογική Σχολή, με αποκλειστικό σκοπό τη μόρφωση του Ορθόδοξου κλήρου, όχι πρωτίστως ακαδημαϊκά-επιστημονικά, αλλά ποιμαντικά, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Πατερική παράδοση.

ζ)         Η Ορθοπραξία του τεκμηριώνεται κι από το γεγονός ότι στη ζωή του προέτασσε το εκκλησιαστικό συμφέρον έναντι του πολιτικού. ΄Ετσι, ενώ είναι Άγγλος και προέρχεται από πολιτική οικογένεια, έχοντας τις πολιτικές του πεποιθήσεις, δεν διστάζει να προβάλλειστα κείμενά του την ομόδοξη Ρωσία, ως πρότυπο Ορθοδόξου κράτους, κι ας αποτελείτον μεγαλύτερο αντίπαλο της πατρίδας του. Η τεκμηριωμένη αυτή θέση του αποτελεί ανήκουστο γεγονός για Άγγλο της κοινωνικής του τάξεως, θέσεως και καταγωγής. Στην προοπτική αυτή, εντάσσεται και το περιστατικό της αποστολής του ανιψιού του στη ρωσική πρεσβεία του Λονδίνου, προκειμένου να προσκληθεί ο ρώσος ορθόδοξος εφημέριος της πρεσβείας, προκειμένου να τον μεταλάβει των Αχράντων Μυστηρίων, πριν αφήσει την τελευταία του πνοή. Ο Βρετανός Λόρδος Γκίλφορντ ζει, πολιτεύεται και πεθαίνει Ορθόδοξος (14 Οκτωβρίου 1827). Η επιλογή του τρόπου ζωής του και κυρίως των τελευταίων του ωρών, θεωρούμε ότι θεμελιώνουν αδιαμφισβήτητα την ορθόδοξη ψυχοσύνθεση και ορθοπραξία του. Αιωνία του η μνήμη!