Πασχαλινό ημερολόγιο 2025: Έθιμα και παραδόσεις της Μεγάλης Πέμπτης

Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί, συνήθως, οι οικογένειες έβαφαν τα κόκκινα αυγά, πριν ανακαλυφθούν οι σύγχρονες βαφές, χρησιμοποιώντας ριζάρι, κρεμμυδόφυλλα, άγρια λάπατα, κόκκινο λάχανο και άλλες φυτικές χρωστικές. Στο βαμμένο κέλυφος έγραφαν ευχές, «κεντούσαν» σχέδια ή ζωγράφιζαν. Το κόκκινο χρώμα είναι αποτρεπτικό του κακού και γι’ αυτό κρεμούσαν και κόκκινα πανιά από τα παράθυρα (Μεσημβρία). Το αυγό, σύμβολο της ζωής σε πολλούς πολιτισμούς, αποτελεί ισχυρό σύμβολο του Πάσχα.

Αυγά δεν βάφουν εκείνοι που πενθούν ή τα βάφουν μαύρα ή μπλε (Ελασσόνα). Πήγαιναν κατόπιν στην εκκλησία για να κοινωνήσουν και μετά ζύμωναν με μυρωδικά και ξηρούς καρπούς τα κουλούρια και τα ψωμιά της Λαμπρής. Τα στόλιζαν με ζυμάρι και αυγά. Οι κουλούρες προσφέρονται τη Δευτέρα του Πάσχα στους γονείς και στους νονούς ως αντίδωρο για τη λαμπάδα και τα άλλα δώρα προς τα βαφτιστήρια τους.

Τη Μεγάλη Πέμπτη στέλνονται και οι λαμπάδες στα βαφτιστήρια. Στη Χίο, στους πασχαλιάτικους άρτους (κουλούρες) έβαζαν και λίγα φύλλα δάφνης ή μάλαθρου (μάραθου). Στην Κορώνη, τις κουτσούνες τις έπλαθαν με λάδι, αμύγδαλα, γλυκάνισο και ζωμό από βρασμένα δαφνόφυλλα. Τις στόλιζαν πλούσια (πουλάκια, αμύγδαλα, γαρίφαλα), και, κυρίως σε εκείνες που προόριζαν για τα παιδιά, έδιναν ανθρωπόμορφα σχήματα. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, κατά την ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων, οι γυναίκες πήγαιναν στην εκκλησία ψωμί, αλάτι, αυγά και νερό για να αγιαστούν (Λήμνος).

Φωτογραφία: Μάρω Κουρή

Η πίστη κινεί βουνά και βάφει αυγά τη Μεγάλη Πέμπτη

Πάσχα δίχως κόκκινα αυγά στην Ελλάδα δεν νοείται, όσα άλλα χρώματα κι αν επιλέξουμε. Για αυτό και η Μεγάλη Πέμπτη συχνά λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή ΚοκκινοΠέμπτη. Πλούσια είναι η παράδοση για τον συμβολισμό των αυγών του Πάσχα. Το βάψιμό τους, για λατρευτικούς σκοπούς, απαντάται σε διάφορους λαούς. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα νέα πουλάκια, συμβολίζει τη ζωή, ενώ και το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής.

Σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη, βάφουμε τα πασχαλινά αυγά κόκκινα από το αίμα του Εσταυρωμένου, που χύθηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η παράδοση λέει ότι μετά την Ανάσταση του Κυρίου, η Αγία Μαρία η Μαγδαληνή πήγε στον Τιβέριο Καίσαρα και του ανακοίνωσε ότι αναστήθηκε ο Κύριος. Εκείνη την ώρα δίπλα από τον Καίσαρα κάποιος από τους υπηρέτες του κρατούσε ένα καλάθι αυγά. Ο Τιβέριος Καίσαρας, μην πιστεύοντας στην ανάσταση του Κυρίου, είπε στη Μαγδαληνή ότι, εάν αυτό που ισχυριζόταν ήταν αλήθεια τότε τα αυγά, από άσπρα που ήταν, θα γίνονταν κόκκινα. Και τα αυγά έγιναν πράγματι κόκκινα, επιβεβαιώνοντας την αλήθεια των λόγων της.

Μία άλλη παράδοση αφηγείται ότι η Παναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς του Υιού της, ικετεύοντάς τους να του φέρονται καλά. Τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, βάφοντάς τα κόκκινα.

Στην παλιά Κοζάνη, για να βάψουν οι νοικοκυρές τα αυγά, οι κόρες της οικογένειας κουβαλούσαν στο σπίτι νερό από επτά βρύσες της πόλης με τα λαήνια, μικρές στάμνες για νερό δηλαδή. Τα λαήνια, στολισμένα με πολύχρωμα σχέδια, δεν χωρούσαν περισσότερο από μισό λίτρο νερό.

Η ιερότητα των αυγών και της ζωής

Σε πολλές περιοχές της χώρας είναι συγκεκριμένος ο αριθμός αυγών που θα βάψει η οικογένεια και οι τρόποι και τα μέσα βαφής που θα χρησιμοποιήσουν, ενώ υπάρχουν και «οδηγίες»: το δοχείο όπου βάφουν τα αυγά πρέπει να είναι καινούριο, τη βαφή δεν τη βγάζουν από το σπίτι, ούτε επιτρέπεται να τη χύσουν. Άλλοτε, γυναίκες και άντρες ασχολούνταν με το γράψιμο ή το κέντημα των αυγών. Ζωγράφιζαν στα αυγά, με λιωμένο κερί, πουλιά ή διάφορα άλλα σχήματα. Τα κορίτσια τους έβαζαν φτερά από χαρτί χρωματιστό, ουρά, μύτη από ζυμάρι σαν πουλί και τα κρεμούσαν από την οροφή.

Το αυγό, που περικλείνει μέσα του μια ζωή, έχει μια δύναμη, που, σύμφωνα με μια παλιά αντίληψη, μεταδίδεται σε ανθρώπους, ζώα και φυτά. Για παράδειγμα, όλα τα κόκκινα αυγά, δεν έχουν την ίδια χάρη. Θαυμαστές ιδιότητες θεωρούσαν ότι είχε κυρίως το αυγό της Παναγίας, το πρώτο αυγό που θα βάψουν και θα το βάλουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Με το αυγό της Παναγίας, οι γυναίκες σταυρώνουν τα παιδιά, ενώ μερικές φορές το αυγό έχει και κάποιες αποτρεπτικές ιδιότητες. Όπως για παράδειγμα, αν το αυγό είναι τριών χρόνων και τοποθετηθεί στην κοιλιά εγκύου γυναίκας ή ζώου, αποτρέπεται το ενδεχόμενο αποβολής. Εξαιρετικές ιδιότητες έχουν και τα ευαγγελισμένα αυγά, εκείνα δηλαδή που στέλνονται στην εκκλησία για να λειτουργηθούν.

Στη Σινώπη βάφονταν τόσα αυγά όσα τα άτομα του σπιτιού και ένα της Παναγίας. Το βράδυ τα έβαζαν σε ένα κουτάκι και τα πήγαιναν στην Εκκλησία για να διαβαστούν. Τα τοποθετούσαν κάτω από την Αγία Τράπεζα και τα άφηναν εκεί έως την Ανάσταση. Τα τσόφλια αυτών των αυγών τα έβαζαν στις ρίζες των δέντρων για να πιάσουν όλοι οι καρποί. Στον ίδιο σκοπό, αποβλέπει και το έθιμο της Δυτικής Μακεδονίας, όπου το αυγό που θα πρωτοβάψουν τη Μεγάλη Τετάρτη τα μεσάνυχτα (γιατί τότε βάφονται τα αυγά) θα ταφεί στην πρώτη αυλακιά του χωραφιού, εκείακριβώς όπου θα πρωτομπεί το αλέτρι. Αυτό γίνεται για να βλαστήσει ο σπόρος με τη ζωτική δύναμη του αυγού.

Οι συμπτώσεις ασκούσαν πάντα ιδιαίτερη γοητεία στο πνεύμα του λαού. Έτσι, πίστευαν ότι τα αυγά που θα γεννήσουν οι κότες τη Μεγάλη Πέμπτη έχουν εξαιρετικά θαυμαστές ιδιότητες και αποτρέπουν κάθε κακό. Στην Κορώνη, τα φυλάνε στο σπίτι και τα τρώνε όποτε τους πονάει ο λαιμός, γιατί πιστεύουν ότι κάνουν πολύ καλό.

Οι αφράτες λαμπροκουλούρες

Την ημέρα των ζυμωμάτων, ετοιμάζονται τα κουλουράκια, τα τσουρέκια και τα λαμπρόψωμα. Τα κουλουράκια από μέρος σε μέρος έχουν διαφορετικά ονόματα, όπως κουτσούνες, κουζουνάκια, κοφίνια, καλαθάκια, δοξάρια ή αυγούλες.. Σε άλλες περιοχές προτιμούν τα κουλουράκια αμμωνίας, σε άλλες του βουτύρου, ενώ τα τελευταία χρόνια πιο συχνά συναντάμε τα σμυρνέικα κουλουράκια.

Τα λαμπρόψωμα ή αλλιώς λαμπροκουλούρες αρωματίζονται συχνά με γλυκάνισο ή με κακουλέ, αλλά συναντάμε και πιο απλές ψωμένιες εκδοχές. Σε κάθε περίπτωση, η ζύμη στολίζεται ανάλογα με τις συνήθειες του τόπου και τις ικανότητες της νοικοκυράς. Από απλές ζυμαρένιες πλεξούδες μέχρι τσαμπιά σταφυλιών, πουλιά, φίδια, άνθη, όλα χωρούν στον εορταστικό άρτο και σίγουρα ταιριάζουν με τα κόκκινα αυγά.

Τα τυρένια γλυκά

Τα λαμπριάτικα γλυκίσματα φτιάχνονται με τα φρέσκα αιγοπρόβεια γάλατα, τα καλύτερα της χρονιάς. Η αστική εκδοχή παραμένει το γαλακτομπούρεκο, αλλά οι πρωταγωνιστές έρχονται από όλη την Ελλάδα. Η Κρήτη, οι Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα έχουν να επιδείξουν λυχναράκια, μελιτίνια, μελιτερά ή τσιμπητά, σαν επίπεδα καλαθάκια ζύμης γεμισμένα με φρέσκια μυζήθρα και πολλά «τσιμπήματα» περιμετρικά της ζύμης, όσο περισσότερα, τόσο πιο τεχνίτρα η δημιουργός τους. Κάθε είδους γαλατόπιτες, με φύλλο, με ζύμη ή χωρίς, με μέλι ή με σιρόπι, συμπληρώνουν τα κεράσματα των ημερών.