TO ΧΩΡΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ

Η διαχρονική πορεία αλλαγής της ονομασίας του χωριού Γρηγόρι της Αιγιάλειας, όπως
αυτή αναδύεται αβίαστα μέσα από τις διαθέσιμες πηγές, στη διαδρομή των αιώνων.
Στο παρόν κείμενό μας θα προσπαθήσουμε, αξιοποιώντας τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία,
να επισημάνουμε τις διαφοροποιήσεις που υπέστη η ονομασία του χωριού Γρηγόρι της
Αιγιάλειας, στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορικής πορείας του.

1. Η κατοίκηση του χωριού Γρηγόρι Αιγιαλείας
   Όσον αφορά στην εποχή κατά την οποία αρχικά κατοικείται το Γρηγόρι Αιγιαλείας, αλλά
   και τα γειτονικά με αυτό χωριά, στη διαδρομή από τα χωριά Δημητρόπουλο – Λάκκα –Τούμπα
   –Γρηγόρι και έως το Βερίνο, έχουμε τις παρακάτω γραπτές αναφορές.
   Στο «Αρχαιολογικόν Δελτίον» του Υπουργείου Πολιτισμού 51/1996, ο Ανδρέας Γ. Βόρδος
   αναφέρει:
   «Στη θέση Πύργος της Κοινότητας Γρηγόρη στην κορυφή κωνικού λόφου σε
   υψόμετρο 550 μ. και μέσα σε πυκνή βλάστηση εντοπίστηκαν ερείπια κυκλικού κτιρίου
   χτισμένου από ασβεστολιθικές λιθοπλίνθους κατά το ισόδομο σύστημα. Η θέση βρίσκεται
   στη δυτική όχθη του ποταμού Μειγανίτη απέναντι από το οροπέδιο της Τραπεζάς.
   Πρόκειται πιθανότατα για πύργο. Από τη θέση αυτή ελέγχεται το μεγαλύτερο μέρος του
   ποταμού Μειγανίτη μέχρι τις εκβολές του, δυτικά του Αιγίου, αλλά και ο αρχαίος δρόμος
   που οδηγούσε από το Αίγιο στο ιερό της Αρτέμιδος στη Ρακίτα του Παναχαϊκού. Είναι
   προφανές ότι ο πύργος ανήκει στη χώρα της πόλεως που βρίσκεται στο οροπέδιο της
   Τραπεζάς». (Βόρδος, 1996).
   Για το ίδιο θέμα, στο περιοδικό «Ρίζες» της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Αιγιάλειας,
   ο Περικλής Τρακαδάς (2008) σημειώνει:
   «Στο Γρηγόρι έχει έλθει σε φως αρχαίος κυκλικός πύργος. Το κείμενο αναγράφηκε
   στο Βήμα της Αιγιάλειας (27/2/1998) είναι το ακόλουθο:
   “Στο Γρηγόρι Αιγιαλείας ο μοναδικός αρχαίος κυκλικός πύργος της Αχαΐας.”
   Απαντώντας σε σχετική ερώτηση του βουλευτή Σπ. Σπηλιωτόπουλου ο υπουργός Πολιτισμού
   Ευαγ. Βενιζέλος δήλωσε τα εξής:
   “Στην Κοινότητα Γρηγόρι Αιγιαλείας, στην κορυφή λόφου (υψομ. 550 μ.) σώζεται

κυκλικό κτίριο ιδιοκτησία Π. Κυριακόπουλου στη θέση “Πύργος” σε 4 δόμους με εξωτ. Διαμ. 9
μ. χρονολογούμενο στον 4ο αι. π. Χ.”». (Τρακαδάς, 2008).
Στο ήδη αναφερθέν περιοδικό «Ρίζες», η Ντόρα Κατσωνοπούλου (2008) αναφέρει:
«Συνεχίζοντας την πορεία νότια προς την ενδοχώρα και πάντοτε από τη
δυτική πλευρά του (ποταμού) Μεγανίτη, μέσω της οδού που οδηγεί σήμερα από το
Δημητρόπουλο στη Λάκκα –Τούμπα –Γρηγόρι και έως το Βερίνο, σε αρκετές θέσεις
έχουν εντοπισθεί κατά καιρούς αρχαία που μαρτυρούν κατοίκηση αυτών των περιοχών
στην αρχαιότητα». (Κατσωνοπούλου, 2008).
Επιπλέον, ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Δημητρίου Μιχαλόπουλος, στο βιβλίο του «Το Γρηγόρι
Αχαΐας» (2011) (σ. 19-20) αναφέρει:
«Κατά τα έτη 1928-1929, οι κάτοικοι του χωριού Γρηγόρι, ζώντας σχεδόν
απομονωμένοι από το πλησιέστερο αστικό κέντρο το Αίγιο, είχαν μεγάλη ανάγκη και
επιθυμία να αποκτήσουν δρόμους για επικοινωνία με αυτοκίνητο… κατά το φάρδαιμα
του δρόμου, στην είσοδο του χωριού εκεί που σήμερα είναι η οικοδομή του Χρήστου
Τηλ. Δημητρίου, είχε αποκαλυφθεί γεωμετρικός κεραμοσκεπής τάφος της Μυκηναϊκής
Περιόδου αποκομμένος κατά το ήμισυ κατά την εκτέλεση των εργασιών διαπλάτυνσης
του δρόμου». (Μιχαλόπουλος, 2011).

2. Η ονομασία του χωριού Γρηγόρι Αιγιαλείας
   Ο Φιλοπροοδευτικός Σύλλογος Γρηγόρι Αιγίου «Ο Άγιος Γρηγόριος» απέκτησε πρόσφατα
   γραπτά κείμενα για την ονομασία του χωριού, από το έτος 1461 μ.Χ. Βάσει αυτών των κειμένων,
   η ονομασία του χωριού ήταν Άγιος Γρηγόριος. Με την ονομασία αυτή, το χωριό αναφέρεται
   συχνά μέχρι το έτος 1715 μ.Χ.
   Κατά το χρονικό αυτό διάστημα, δηλαδή από 1461 μ.Χ. έως το 1715 μ.Χ., στα ανωτέρω
   αναφερθέντα γραπτά κείμενα, το χωριό αναφέρεται επίσης και με τις εξής παρεμφερείς
   ονομασίες: Άγιος Γρηγόρης, Άγιος Γληγόρης, Άγιος Ιγληγόρης, Άγιο Ιγληγόρι, αλλά και
   ως χωριό του Αγίου Γρηγορίου και χωριό του Αγίου Γληγορίου. Επομένως η ονομασία
   Άγιος Γρηγόριος διατηρείται για ένα χρονικό διάστημα περίπου τριών αιώνων αναλλοίωτη.
   Σημειωτέον ότι το χωριό έχει Πολιούχο τον Άγιο Γρηγόριο, τον Θεολόγο.
   Με την πάροδο του χρόνου, η προαναφερθείσα ονομασία, Άγιος Γρηγόριος,
   απλοποιήθηκε, μετεξελίχθηκε και έλαβε τις ακόλουθες μορφές: του Γρηγόρη, το Γρηγόρι, το

Γληγόρι. Το αυτό συνέβη με την ονομασία και άλλων χωριών της Αιγιάλειας, τα οποία έφεραν
ονόματα Αγίων.
Γύρω στο 1972 η ονομασία του χωριού καθορίστηκε από την Πολιτεία ως ο Γρηγόρης.
Έκτοτε το χωριό αναγράφεται επίσημα ο Γρηγόρης. Στον προφορικό λόγο όμως, εξακολουθεί
να αναφέρεται ως το Γρηγόρι. Ο ορισμός του ονόματος από τη γενική πτώση στην ονομαστική
(όπως συνέβη με το χωριό μας, που από του Γρηγόρη ορίστηκε ως ο Γρηγόρης), συνέβη και
με την ονομασία και άλλων χωριών της Αιγιάλειας.
Οι γραπτές πηγές:
Α. Ιστορικά στοιχεία για το χρονικό διάστημα από το 1461 μ.Χ. έως το 1715 μ.Χ.
Στοιχεία σχετιζόμενα με την προέλευση της ονομασίας του χωριού Γρηγόρι Αιγιαλείας
επισημαίνονται και στους Αναλυτικούς Καταλόγους Τίτλων Κατοχής των Οθωμανικών
Απογραφών. Τα εν λόγω στοιχεία τα οποία εξασφάλισε πρόσφατα – τον Ιανουάριο του 2020 – ο
Φιλοπροοδευτικός Σύλλογος του χωριού μας, προέρχονται από τον Prof. Dr Levent Kayapinar,
Καθηγητή του Πανεπιστήμιου της Άγκυρας, Πρόεδρο του Τμήματος Νέας Ελληνικής Γλώσσας
και Λογοτεχνίας, Κοσμήτορα της Σχολής Γλώσσας, Ιστορίας και Γεωγραφίας του ανωτέρω
Πανεπιστήμιου. Οι πληροφορίες αυτές, ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας, προέρχονται από
αυθεντικά οθωμανικά χειρόγραφα. Έχουν αποκωδικοποιηθεί και μεταγραφεί στη λατινική
γλώσσα. Επίσης έχουν μεταφραστεί και στην ελληνική. Τα στοιχεία αυτά φυλάσσονται στο
Αρχείο του Συλλόγου. Στο παράρτημα παραθέτουμε ενδεικτικά αποσπάσματα, αφορώντα στην
ονομασία του χωριού μας.
Σύμφωνα με τα χειρόγραφα αυτά, κατά το χρονικό διάστημα από το 1461 μ.Χ. έως το
1715 μ.Χ., το χωριό φέρει την ονομασία Άγιος Γρηγόριος, δηλώνεται ως χωριό του Αγίου
Γρηγορίου, ανήκει στη Βοστίτσα (σημερινό Αίγιο), άλλοτε όμως φέρεται να ανήκει στα
Καλάβρυτα, βρίσκεται δίπλα από το χωριό Κακοχώρι (σήμερα ονομάζεται Δάφνες).
Στα οθωμανικά χειρόγραφα, καταγράφονται και συμπληρωματικά στοιχεία, σχετικά
με το χωριό μας, αφορώντα σε: ονόματα κατοίκων, αριθμό σπιτιών, άγαμους, χήρες, αριθμό
προβάτων, φόρους προϊόντων (σιτηρών, σιταριού, κριθαριού, βρώμης, βίκου, κουκιών,
ρεβιθιού, κεχριού, μεταξιού, λιναριού, μελιού, κρεμμυδιών, σκόρδων, κρασιού, φρούτων),
αμπελόκηπων, φόρους χοιρινών, βοδιών, χόρτου των ζώων, κυψελών, λαχανόκηπων,
φορτωτικής άμαξας, νερόμυλου, γάμου, ποινικού μητρώου, αδικημάτων προστασίας και

ιδιοκτησίας, κατανάλωσης αλκοόλ, κ.ά.
Ο Σύλλογος εξέθεσε εκτενώς τα προερχόμενα από τους Αναλυτικούς Καταλόγους
στοιχεία, (σχετικά με την ονομασία του χωριού), την 24η Ιανουαρίου του 2020, μετά το πέρας
του πανηγυρικού Εσπερινού της παραμονής της εορτής του Αγίου Γρηγορίου, στον ομώνυμο
Ιερό Ναό του χωριού μας.
Β. Αναφορές για το χρονικό διάστημα από το 1700 μ.Χ. και εντεύθεν
Όσον αφορά στην περίοδο της Ενετικής κατακτήσεως, δηλαδή από το 1700 μ.Χ. και
εντεύθεν, ο Γ.Θ. Παπαγεωργίου, στο βιβλίο του «Τα χωριά του Αιγίου» (1991), αναφέρει σχετικά:
«Το χωριό το όνομα το πήρε από το χωριό Γρηγόρι της Ρούμελης. Οι Βενετοί
όταν ήρθαν στο Μοριά το 1687 και εδίωξαν τους Τούρκους, δεν βρήκαν παρά μόνον
90.000 κατοίκους. Γι’ αυτό το 1691 προκάλεσαν μετανάστευση κατοίκων από την Στερεά
Ελλάδα στις περιοχές Πατρών, Βοστίτσας και Καλαβρύτων». Σημειώνει ακόμη: «Το
χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά στην απογραφή που κατήρτισαν οι Βενετοί το 1700,
το κτηματολόγιο όπως λέγεται της Βοστίτσας». (Παπαγεωργίου, 1991).
Στην περίοδο της Ενετικής κατακτήσεως, αναφέρεται και ο Κωνσταντίνος Ν. Ριζόπουλος (1996)
σε άρθρο του για το χωριό Γρηγόρι, δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Το Βήμα της Αιγιαλείας». Αναφέρει σχετικώς: «Επικρατέστερη όμως φαίνεται να είναι η άποψη ότι η ονομασία “Γρηγόρι” δόθηκε από την εκκλησία του χωριού, τον “Άγιο Γρηγόριο” που οι κάτοικοι θεωρούνε και λατρεύουν ως Προστάτη τους». (Ριζόπουλος, 1996). Η άποψή του επιβεβαιώνεται βάσει των Αναλυτικών Καταλόγων Τίτλων Κατοχής. Στο ίδιο μήκος κύματος με τον ως άνω αναφερόμενο δημοσιογράφο, κινείται και ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Δημητρίου Μιχαλόπουλος, ο οποίος στο βιβλίο του «Το Γρηγόρι Αχαΐας» (2011) (σ. 15) αναφέρει: «Αλλά αν ήταν έτσι, οι Ρουμελιώτες έποικοι, λογικό θα ήταν να αφιερώσουν πλην της ονομασίας του χωριού και τον ενοριακό Ναό τους, στο προστάτη Άγιο του χωριού προελεύσεώς των, πράγμα που δεν συμβαίνει εν προκειμένω. Εκείνοι έχουν τον Άγιο Γεώργιο ως προστάτη τους*. Γεγονός είναι ότι στην Αχαΐα είχαν μεταφερθεί πληθυσμοί
από γειτονικές περιοχές και επί εποχής Ρωμαίων κατακτητών και επί εποχής Φράγκων
και Ενετών για ανασύσταση του πληθυσμού που είχε αποδεκατιστεί από τους διαρκείς

πολέμους. Ιδιαίτερη αναφορά δεν γίνεται για το χωριό Γρηγόρι του Δήμου Οφιονείας,
που τον αποτελούσαν τα χωρία Νοτίως του όρους Βαρδούσια μέχρι τον Μαλλιακό
Κόλπο. Αλλά ούτε από προφορική παράδοση διασώζεται οποιοσδήποτε συσχετισμός
των, τόσον από τους κατοίκους του ενός όσον και από τους κατοίκους του άλλου. Τούτο
διαπιστώθηκε και από επίσκεψη γνωριμίας του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού μας
στο Γρηγόρι της Ρούμελης και οι κάτοικοι εκείνου δήλωσαν πλήρη άγνοια για το χωριό
μας και έλλειψη οποιασδήποτε προφορικής παράδοσης». (Μιχαλόπουλος, 2011).
Σε έκδοση της Νομαρχιακής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης της Ν.Α. Αχαΐας 2010,
με τίτλο: «Αχαΐα – οικισμοί – οικιστές – αυτοδιοίκηση» όσον αφορά στο «Τοπικό Διαμέρισμα
Γρηγόρη», μεταξύ άλλων, αναφέρεται:
«…όταν επί Ενετοκρατίας (1687-1715) έγιναν μετακινήσεις Ρουμελιωτών στην
Πελοπόννησο, κάποιοι κάτοικοι από το ομώνυμο χωριό της Ναυπακτίας εγκαταστάθηκαν
στην περιοχή (περ. Ρίζες, τχ. 9). Διατήρησαν το όνομα του χωριού τους στη Ρούμελη

• Στο τέλος της ενότητας παρατίθενται αποσπάσματα από το κείμενο, με το οποίο παρουσιάζεται το χωριό.
  ** Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Βασίλειος.

και στην νέα διαμονή τους και έτσι δίνεται και μια εξήγηση για την ετυμολογία του ονόματος
του οικισμού (περ. Ρίζες, τχ. 9). Κατά μια άλλη εκδοχή, δεν αμφισβητείται η προέλευση
των κατοίκων από τη Ρούμελη και συγκεκριμένα τη Ναυπακτία, αλλά αναφέρεται ότι το
όνομα του οικισμού προέρχεται από τον πρώτο οικιστή που ονομαζόταν Γρηγόρης (τοπική
μαρτυρία). Τέλος, τοπικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι το όνομα του οικισμού σχετίζεται
με το ναό του Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου». (Έκδοση της Νομαρχιακής Επιχείρησης
Πολιτιστικής Ανάπτυξης της Ν.Α. Αχαΐας, 2010).
Με βάση όλες τις ανωτέρω γραπτές πηγές και αναφορές, παρατηρούμε ότι:
Μέχρι πρότινος -τον Ιανουάριο του 2020- η παλαιότερη γνωστή γραπτή πηγή, από την
οποία πληροφορούμεθα για το Γρηγόρι Αιγιαλείας, ήταν η απογραφή των Βενετών, το 1700
μ.Χ., δηλαδή το κτηματολόγιο της Βοστίτσας.
Από τον Ιανουάριο του 2020, διαθέτουμε πλέον γραπτές πηγές για το Γρηγόρι Αιγιαλείας,
από το 1461 μ.Χ. Σύμφωνα με τις πηγές αυτές, το χωριό υπήρχε τουλάχιστον από το 1461

μ.Χ. Μέχρι το 1715 μ.Χ. έφερε αδιαμφισβήτητα το όνομα Άγιος Γρηγόριος. Η ονομασία αυτή
οφείλεται στον Πολιούχο και Προστάτη του χωριού Άγιο Γρηγόριο, τον Θεολόγο.
Προς επίρρωσιν των ανωτέρω, επισημαίνουμε τα ακόλουθα:
Σύμφωνα με τους Αναλυτικούς Καταλόγους Τίτλων Κατοχής και άλλα χωριά της
Αιγιάλειας έφεραν ονόματα Αγίων. Σε κάθε ένα από τα χωριά αυτά, λειτουργεί Ιερός Ναός
αφιερωμένος στον Άγιο του οποίου έφερε το όνομα. Και από τα ονόματα των χωριών αυτών,
αφαιρέθηκε η λέξη Άγιος ή Αγία.
Συμπερασματικά καταλήγουμε στα κατωτέρω:
α) Το Γρηγόρι Αιγιαλείας υπήρχε αιώνες πριν από την πιθανή μετανάστευση κατοίκων, το
1700 μ.Χ., συνεπώς δεν προήλθε από αυτήν.
β) Το Γρηγόρι Αιγιαλείας, για χρονικό διάστημα περίπου τριών αιώνων, έφερε το όνομα
Άγιος Γρηγόριος, το οποίο απλοποιήθηκε και καθιερώθηκε ως το Γρηγόρι, όπως συνέβη και
με άλλα χωριά της Αιγιάλειας. Συνεπώς, αποδεδειγμένα η ονομασία το Γρηγόρι, αποτελεί
απλοποίηση και μετεξέλιξη της ονομασίας Άγιος Γρηγόριος. Δεν προήλθε από μετανάστευση
κατοίκων χωριού της Ρούμελης. Επίσης η εκδοχή, ότι το όνομα του χωριού προήλθε από τον
πρώτο οικιστή, δεν επιβεβαιώνεται. Στηρίζεται σε τοπική μαρτυρία και δεν θεωρείται πιθανό,
στην αρχαιότητα, ο πρώτος οικιστής του χωριού να ονομαζόταν Γρηγόρης.
Εν τέλει, στο παρόν κείμενο επιδιώξαμε την αναλυτική εξιστόρηση της μακράς πορείας
της ονομασίας του χωρίου Γρηγόρι Αιγιαλείας, στηριζόμενοι σε γραπτές πηγές και αναφορές,
εκκινώντας από τον 15ο αιώνα και φθάνοντας μέχρι τις ημέρες μας.
Σκοπός του παρόντος αφιερώματος είναι να γνωστοποιήσει στον οιονδήποτε
ενδιαφερόμενο αναγνώστη, μελετητή, συγγραφέα αλλά και στον ιστορικό του μέλλοντος,
ορισμένα επίσημα στοιχεία από το απώτερο παρελθόν (αυθεντικά οθωμανικά χειρόγραφα)
του χωριού μας, τα οποία επιβεβαιώνουν, ακυρώνουν ή απορρίπτουν καταγεγραμμένες
απόψεις, ώστε να μη διαιωνίζεται ό,τι δεν επιβεβαιώνεται πλήρως.
Το Διοικητικό Συμβούλιο του Φιλοπροοδευτικού Συλλόγου Γρηγόρι Αιγίου «Ο Άγιος
Γρηγόριος», διατηρεί εδραίαν την ελπίδα ότι, προϊόντος του χρόνου, το Γρηγόρι Αιγιαλείας θα
επιστρέψει στην αρχική του ονομασία Άγιος Γρηγόριος. Σύμφωνα με τα ανωτέρω εκτεθέντα,
είναι η παλαιότερη και επίσημη ονομασία του, επί σειράν αιώνων.